Blog

Vorming: Metaaldetectie in de Vlaamse Archeologie

Op 23 november volgde ik deze vorming door HISTORIES in Erfgoeddepot Noorderkempen

23 november 2024

Op zaterdag 23 november 2024 had ik de kans om een boeiende lezing bij te wonen, georganiseerd door Histories vzw. Het onderwerp van de dag was het wetenschappelijk nut van metaaldetectie in de Vlaamse archeologie, gepresenteerd door twee vooraanstaande experts op dit gebied: Pieterjan Deckers en Gill Thomas. De lezing vond plaats in het Erfgoeddepot Noorderkempen, boven het Speelkaartenmuseum in Turnhout, en bood een diepgaand inzicht in de geschiedenis, de recente ontwikkelingen en het belang van metaaldetectie binnen de Vlaamse Archeologie.

Deel 1 - Archeologie en Publiek, door de Lens van de Detectiehobby

Pieterjan Deckers

De Geschiedenis en Ontwikkeling van Metaaldetectie

Pieterjan Deckers opende de dag met een uitgebreide presentatie over de geschiedenis en evolutie van metaaldetectie. Van de vroege, hobbymatige toepassingen tot wetenschappelijk onderbouwde onderzoeken. Hij schetste een duidelijk beeld van hoe metaaldetectie is uitgegroeid tot een essentieel instrument in de moderne archeologie. Hij pleitte er nadrukkelijk voor om de samenwerking tussen professionele archeologen en ervaren metaaldetectoristen te versterken. Deze amateur archeologen beschikken over een schat aan kennis en ervaring, en hun betrokkenheid kan het archeologische veld enorm verrijken.

Voorbeelden van Metaaldetectie als Archeologisch Instrument

Pieterjan Deckers benadrukte vooral de meerwaarde van metaaldetectie in archeologisch onderzoek door diverse concrete voorbeelden te geven.

Een van de meest opvallende cases was het in kaart brengen van de verspreiding van de zogenaamde "Griffioenfibulae", een specifiek type fibula (mantelspeld) dat vooral in West-Vlaanderen is gevonden. Deze fibulae die door vrijwillige metaaldetectoristen werden geregistreerd, geven mogelijks nieuwe inzichten in handelsroutes en culturele invloeden van het verleden.

Bron: Op speurtocht met de Metaaldetector - Deckers P.

Daarnaast legde Pieterjan de nadruk op het belang van de systematische registratie van metaalvondsten, omdat ze een belangrijke bron van archeologische data vormen, die met behulp van "big data"-technieken kunnen worden geanalyseerd om bijvoorbeeld density maps te creëren. Dergelijke kaarten bieden een visueel overzicht van vondstdichtheden en helpen om patronen en trends te ontdekken die bijdragen aan onze kennis van de geschiedenis.

Het Verval van Grondvondsten en Het Belang van Behoud

Verder benadrukte hij dat vrijwillige metaaldetectoristen ook een cruciale rol kunnen spelen bij het effectief redden van metalen artefacten. Hij presenteerde bewijzen van de voortdurende achteruitgang van metalen objecten in de bodem. Munten en andere objecten worden steeds sterker geoxideerd door de toenemende bemesting met varkensmest en chemische meststoffen, en raken vaker gefragmenteerd door de machinale bewerking van landbouwgrond. Dit onderstreept de noodzaak om metaaldetectoristen in te zetten als partners in het behoud van ons erfgoed, zodat waardevolle vondsten op tijd worden gered van volledige degradatie.

Metaaldetectoristen in een Positiever Daglicht

Pieterjan brak daarnaast een lans om de bijdrage van detectoristen in een positiever daglicht te plaatsen, met name in de pers. Hij verwees naar de soms negatief-kritische berichtgeving over zoekdagen, terwijl er juist zoveel goeds te vertellen valt over de samenwerking tussen archeologen en vrijwilligers. Boeken met vondsten, gepubliceerd door amateur-archeologen en metaaldetectoristen, maken inmiddels deel uit van de standaardliteratuur in archeologische boekenkasten en worden gewaardeerd als belangrijke naslagwerken.

Een Stakeholder-aanpak voor Betere Samenwerking

Pieterjan deed een oproep voor een nieuwe benadering, waarbij metaaldetectoristen en archeologen samenwerken in een ecosysteem dat wederzijds voordelig is. Hij gebruikte de term "symbiose" om de ideale samenwerking te beschrijven: een model waarin alle partijen, met hun eigen expertise, bijdragen aan het ontsluiten van archeologische kennis. Hij benadrukte dat een hogere kennisopbrengst en betere garanties voor goede praktijk kunnen worden bereikt als de archeologen optreden als stakeholders in dit ecosysteem. Hij stelde voor om een ecosysteem op te zetten voor de registratie van vondsten, met mogelijkheden voor:

• Gestroomlijnde inzet van detectoristen in commercieel veldwerk
• Kwalitatief zelfstandig onderzoek
• Een breed gedragen leidraad voor zoekdagen

De metaaldetectoristen zouden in dit systeem kunnen functioneren als vrijetijdsarcheologen met:

• Terreinwerk en technische expertise
• Kennis van de lokale landschappen en objectgerichte kennis
• Peer-to-peer communicatie en een brede gemeenschap van gelijkgestemden

De professionele archeologen zouden zich dan richten op:

• Vraaggedreven onderzoek en methodologische begeleiding
• Erfgoedbeheer en wetenschappelijke contextualisering
• Publieksgerichte communicatie en gegevensverwerking

Europese Kaders: Malta en Faro

Pieterjan sloot zijn betoog af met een verwijzing naar de Europese verdragen van Malta en Faro. Deze verdragen pleiten voor:

• Meer ruimte voor vrijetijdsarcheologie, zolang deze op een verantwoorde manier wordt uitgevoerd, als een aantoonbare verrijking van de wetenschappelijke kennis.
• Een nauwere samenwerking tussen de professionele sector en hobbygemeenschappen, waarbij beide als complementaire partners op gelijke voet worden beschouwd, maar met respect voor hun eigen noden en motivaties.
• Een basisattitude van samenwerking, gericht op een constructieve toekomst voor archeologie.
• De noodzaak van een structurele visie van bovenaf, inclusief middelen en duidelijke prioriteiten om deze visie te realiseren.

Foto's

Deel 2 - Militaire Kampen op de Turnhoutse Heide

Gill Thomas

Gill Thomas vulde de dag aan met een specifiek onderzoek naar de militaire kampen die jaarlijks werden georganiseerd op de heide van Ravels, in de tweede helft van de 19e eeuw. Tijdens het metaaldetectieonderzoek werden de GPS-coördinaten van alle vondsten, zoals musketkogels, uniformknopen en vuurketshouders, nauwkeurig geregistreerd.

Door de vondst van een specifieke uniformknoop kon de locatie van het kamp van het 29e Zwitserse Regiment, worden bevestigd.

Wat dit onderzoek extra waardevol maakte, is de schaal: met de inzet van vele (zelfs vrijwillige) metaaldetectoristen kan simpelweg veel meer terrein worden onderzocht, wat het mogelijk maakt om belangrijke historische sporen te vinden die anders wellicht onopgemerkt zouden blijven. Gill's werk toonde aan hoe metaaldetectie op grotere schaal kan bijdragen aan een dieper begrip van de militaire geschiedenis van die tijd.

 

Een Inspirerend Debat en Reflectie

Na de lezingen ontstond er een levendig en creatief debat tussen de aanwezigen. Het werd duidelijk dat vrijwillige metaaldetectoristen niet alleen beschikken over enorme kennis en expertise, maar ook gedrevenheid en passie hebben om bij te dragen aan de ontsluiting van archeologisch erfgoed.

Hun inzet, gedreven door een gedeelde liefde voor geschiedenis, toont het grote potentieel om de samenwerking met professionele archeologen verder te intensiveren. Metaaldetectoristen willen actief bijdragen aan het blootleggen van erfgoed dat uiteindelijk ons aller erfgoed is, en hun enthousiasme is aanstekelijk.

Foto's

Conclusie

Deze dag was niet alleen een leerzame ervaring, maar ook een bevestiging van het belang van metaaldetectie binnen het bredere archeologische veld. Door de inzichten van experts zoals Pieterjan Deckers en Gill Thomas kreeg ik bevestiging dat mijn eigen werk als freelance metaaldetectorist bijdraagt aan het bewaren van ons erfgoed. Metaaldetectie is meer dan alleen zoeken naar objecten; het is een essentieel hulpmiddel om de geschiedenis die onder onze voeten ligt te ontsluiten en de verhalen erachter te ontdekken.

Het creatief debat aan het einde van de dag benadrukte dat metaaldetectoristen, met hun kennis en enthousiasme, een waardevolle partner zijn voor de archeologie. Dit soort samenwerking kan perfect worden geregeld via een citizen science-aanpak, waarbij burgerwetenschappers actief betrokken worden bij wetenschappelijk onderzoek. Voor een succesvolle integratie van vrijwillige metaaldetectoristen in het archeologische veld is er echter wel nood aan een duidelijk wettelijk kader. Vrijwillige detectoristen moeten de kans krijgen om legaal en constructief samen te werken met professionele archeologen, zodat hun inzet zowel erkend als beschermd wordt. Een dergelijk kader kan ervoor zorgen dat alle partijen op een transparante en professionele manier bijdragen aan het behoud van ons erfgoed.

Histories vzw verdient alle lof voor het organiseren van zo'n waardevolle vorming en voor hun inzet om metaaldetectoristen en archeologen dichter bij elkaar te brengen. Het was een dag die zowel inspirerend als informatief was, en ik kijk ernaar uit om de opgedane kennis in de praktijk te brengen in toekomstige projecten.

 

Deel 3 - Bezoek aan het Erfgoeddepot Noorderkempen

Na de interessante vorming kregen we de kans om het Erfgoeddepot Noorderkempen te bezoeken, waar we door een enthousiaste Wim Tiri werden ontvangen.

Voor de rondleiding in het depot zelf kregen we een aantal bijzondere vondsten te zien, zoals de speelgoedautootjes uit de afvalput (https://erfgoednoorderkempen.be/ondergrondse-geheimen-spectrum-patrol-car)

Het bezoek kreeg een persoonlijke touch toen Wim en ikzelf aan de praat raakten en plots beseften dat we elkaar reeds eerder spraken via Facebook. Bleek dat Wim de "missing link" was in het oplossen van een mysterie rond een gevonden pijpaarden beeldje in Steenokkerzeel.

Je kan dit verhaal hier lezen

Foto's van het Erfdgoeddepot Noorderkempen Erfdgoeddepot Noorderkempen Erfdgoed Noorderkempen Blog

Bezoek aan het Taxandria Museum

Vermits we dan toch in de buurt waren, bracht ik een bezoek aan het Taxandria Museum, waar Gill Thomas ons enthousiast en ronduit vertelde over de fascinerende vondsten. 

Via onderstaande link kan je enkele foto's van mijn bezoek vinden. Ik heb vooral metaal- en steentijdvondsten gefotografeerd, maar het museum heeft heel wat andere bezienswaardigheden!

Foto's van het Taxandria Museum

HISTORIES.be

Vorming: Conflict in Contact

Op 6 december volg ik deze vorming

22 november 2024

Op 6 december 2024 neem ik deel aan de tiende editie van Conflict in Contact in het Herman Teirlinckgebouw in Brussel. Deze studiedag richt zich op de archeologie van conflictsites in Vlaanderen en is een ontmoetingsplek voor iedereen met interesse in dit vakgebied.

Dit jaar geldt de contactdag ook als een verdiepende opleiding voor erkende archeologen, wat het extra interessant maakt om bij te wonen. Ik kijk ernaar uit om nieuwe inzichten op te doen en ervaringen te delen met andere professionals en liefhebbers.

Meer informatie over deze dag vind je op de website van CO7: Conflict in Contact.

Onroerend Erfgoed

Ik volgde een interessante vorming over het conserveren van metaal

Eerste hulp bij Metaaldetectievondsten

22 april 2023

Wanneer je op Google op zoek gaat naar methodes om metaaldetectievondsten te reinigen krijg je de meest vreemde en bizarre methodes aangereikt.

Vreemd genoeg worden heel wat huis- tuin- en keukenproducten voorgesteld.

Een bloemlezing:

Mechanische methodes die je ook beter links laat liggen:

• op het veld met jouw handschoen goed wrijven om zo de zand en modder eraf te krijgen
• een elektrolyse toestel
• een ultrasoon juwelenreiniger
• een tumbler / trommelmachine
• de munt verhitten tot ze roodgloeiend is en ze laten "schrikken" in koud water
• een staalborstel
• een Dremel
• een messingborstel
• een slijpschijf

Samengevat

De producten die je in de tuin, tijdens de schoonmaak van je huis of bij het bereiden van maaltijden gebruikt... gebruik je NIET op jouw vondsten.

Jouw vondsten hebben honderden tot soms duizenden jaren onder de grond doorgebracht. Ga je ze dan écht in ketchup leggen?

Vorming

Op 22 april organiseerde Histories vzw in Erfpunt, Onroerend Erfgoed Waasland een interessante cursus "Metaalvondsten conserveren"

De vorming gaf ons een antwoord op de vraag hoe je op een effectieve manier je metaalvondsten kan reinigen en ze dan ook duurzaam te bewaren?

Achteraf kregen we een rondleiding in het onroerend erfgoeddepot Waasland

Bekijk het vormingsaanbod bij Histories vzw