Een metaalverhaal:

Tijdens een van mijn zoektochten met mijn metaaldetector stuitte ik op een bijzonder cirkelvormig voorwerp van 35x35mm met twee figuren. De linkerfiguur stelt een engel voor die geknield zit voor een vrouw die rechts staat.

Na onderzoek bleek dat het een opengewerkte religieuze medaillon sluiting betreft, die dateert tussen 1350 en 1400, en gemaakt is van een koperlegering.

De afbeelding verwijst naar de Annunciatie (of Aankondiging), het moment waarop de engel Gabriël aan Maria de geboorte van Jezus verkondigt. Dit bijbelse verhaal is een belangrijk thema in de christelijke kunst en wordt jaarlijks gevierd op 25 maart, precies negen maanden vóór Kerstmis.

Riemen als statussymbool

Riemen waren in de 14e eeuw niet alleen functionele accessoires, maar ook belangrijke modeverschijnselen. 

De toenemende belangstelling voor lange, rijkversierde gordels (ceinture longue) maakte riemen tot een uiting van status en stijl. In de tweede helft van de 14e eeuw ontstond er voor de riem een nieuw type sluiting als antwoord op de mode van deze tijd. Door de vele beslagstukken was het lastig geworden de gordel door een traditionele gesp te halen. De medaillonsluiting bood hiervoor een elegante oplossing met behulp van een haak-en-oog-systeem.

Een bijzondere variant hiervan was de zogenaamde 'demi-ceint', een halflange gordel die eveneens gebruik maakte van een medaillonsluiting.

In tegenstelling tot de lange gordel werden bij de demi-ceint de uiteinden van de gordel naast elkaar gesloten in plaats van onder elkaar. Het ene beslagstuk was voorzien van een haakje en het andere van een oog, verbonden door een schakelketting.

Deze ketting maakte het mogelijk om de gordel op verschillende lengtes te dragen, waarbij het overtollige deel decoratief naar beneden hing. In dit voorbeeld hangt er een symbolische stempel aan de ketting, die wellicht diende als een persoonlijke versiering of als een soort "handtekening" van de draagster, hoewel zegelstempels in de 14e eeuw doorgaans voor mannen waren voorbehouden.

Decoratie en Motieven

De decoratie van de medaillonsluitingen varieert van eenvoudig tot uitbundig. Eenvoudige exemplaren waren vaak versierd met puntslagen of lijngraveringen met bloemmotieven, rankmotieven of gotische letters. Andere exemplaren waren prachtig opengewerkt en bevatten soms religieuze motieven. Iconografische bronnen uit de late middeleeuwen, zoals het rechterpaneel van de 'Triptiek van de familie Moreel' (1484) van Hans Memling, tonen vrouwen met dergelijke gordels.

Fig. Voorbeelden van medaillonsluitingen met religieuze motieven

Het ontwerp op de derde lijn, tweede afbeelding, komt overeen met het medaillon die ik vond.

Hoewel de medaillonsluiting een korte bloeiperiode kende, verdween dit type sluiting tegen het einde van de 15e eeuw langzaam uit de mode. De ontwikkeling van nieuwe gespvormen nam het over, maar de medaillonsluiting blijft een fascinerend voorbeeld van middeleeuwse innovatie en modebewustzijn.

Referentie: Artikel over medaillonsluitingen in The Coinhunter